تاریخ تشیع در ایران از زوال صفویه تا پایان زندیه

این نوشتار با عنوان ( تاریخ تشیع در ایران از زوال صفویه تا پایان زندیه) در پاسخ به این سوال اصلی که «تشیع و علمای شیعه بعد از زوال صفویه تا پایان زندیه چه وضعیت و چه جایگاهی داشتند؟» این فرضیه را مطرح می کند « با توجه به ماهیت استبدادی و جائرانه حکومتهای افغان، افشاریه و زندیه، به نظر می رسد که علمای شیعه با استفاده از عنصر تقیه و روش محافظ کارانه در پیشبرد احکام و دستورات شیعی و اسلامی استفاده می کردند و بدین ترتیب هم روابط مسالمت آمیزی با حاکمان داشتند و هم موقعیت خویش را در نزد مردم حفظ می کردند.» برای اثبات این فرضیه ابتدا نگاهی به شرایط سیاسی – اجتماعی حاکم بر عصر مذکور و سیاست مذهبی حاکمان این دوره می اندازیم. نقش تشیع از ابتدای ورود اسلام به ایران تا رسمی شدن این مذهب در دوره صفوی بسیار کمرنگ بود. در دوره صفویان که کشور از یک آرامش و ثبات سیاسی و اقتصادی برخوردار بوده، علمای شیعه از یک جایگاه والای سیاسی و اجتماعی برخوردار گردیدند. اما بعد از زوال صفویه به دست افغانان سنی مذهب، جایگاه تشیع و علمای شیعه بسیار تضعیف شد. بعد از افغانان، نادر شاه نیز برای پیشبرد مقاصد سیاسی خود، از این مذهب استفاده های سیاسی به ضرر شیعیان کشور نمود، اما در زمان کریم خان زند تا حدود زیادی اوضاع تشیع و علمای شیعه بهبود یافت. در مجموع می توان نتیجه گرفت که تشیع در این دوران دچار تزلزل شدیدی شد که چگونگی برخورد حکومتها در این فاصله زمانی یعنی زوال صفویه- افشاریه و زندیه با شیعیان و علمای شیعه و وضعیت سیاسی- اجتماعی و فرهنگی تشیع در این دروان، موضوعی است که این رساله به آن می پردازد. کلمات کلیدی: تشیع- علمای شیعه- افغانان- نادرشاه افشار- کریم خان زند.